Kocaeli yöresi, Astakos‘dan Nikomedya’ya, Roma’dan Bizans’a, Selçuklu’dan Osmanlı’ya ve Cumhuriyet dönemine kadar pek çok medeniyete ev sahipliği yapar ve bu nedenle oldukça değerli mirasları barındırır. M.Ö. VIII. yüzyılda Hellas’ın (Yunanistan) Megara kentinden yola çıkan ve kendilerine bir şehir kurmayı planlayan Megaralılar İzmit Körfezi’nin ucuna yerleşirler. “Astakos” olarak adlandırdıkları bir kent kurarlar.
Balkanlardan gelen Traklar ise farklı tarihlerde bu bölgeye yerleşirler. M.Ö. III. asırda Trakya Kralı Lysimacos “Astakos” kentini tahrip eder. Traklardan sonra bu bölge Perslerin istilasına uğrar ve M.Ö. IV. yüzyılda Makedonya Kralı İskender bu bölgeyi Perslerden alıp Makedonya’ya dâhil eder. Makedonya Kralı İskender’in ölümünden sonra bu bölge Bitinya Krallığının eline geçer 1 . İzmit şehrinin kurucusu Bitinya Kralı Nikomedes’tir. M.Ö. 264-262 yılında kurduğu 2 kente kendi adını vererek Bitinya Krallığı’nın başkenti yapar. M.Ö. 91-74 yılında ise kral IV. Nikomedes ölürken krallığını Romalılara bağışlar. Bitinya Krallığı Roma İmparatorluğu’na bağlanır. M.S. 284 yılında Roma İmparatoru Diocletianus döneminde İzmit Roma’nın doğu bölgesinin başkenti konumuna getirilir ve dünyanın önemli kentleri arasına girer. Bu dönemde kent imarına önem verilir adeta ikinci bir Roma olarak imar faaliyetleri kenti biçimlendirir. Diocletianus’tan itibaren imparatorluğun doğu başkenti olan Nikomedya, M.S.324 yılında Roma İmparatoru Konstantin’in Roma İmparatorluğunun başkentini Byzantion’a (Konastantinoplis’e) taşıması ile3 Nikomedya eski önemini yitirir.
Bizans Dönemi; Roma İmparatorluğu M.S. 395 senesinde ikiye ayrılınca İzmit, Bizans yönetimine girer. Bizans imparatorluğu, Roma’nın geçirdiği değişim ve dönüşüm evresiyle varlık gösterir (Daş; 2016). Bu dönemde kent ardı ardına gelen depremlerle tahrip olur. Yöneticileri tarafından onarılsa da kent gelişen Nikaia (İznik)’nın yanında sönük kalır. Nikomedia, Anadolu’ya geçişte ve Anadolu’dan gelecek saldırılarda Konstantinopolis için önemli bir konumdadır. İranlıların ve Arapların düzenledikleri seferlerden oldukça etkilenir. İslâm fetihlerinin İstanbul’u hedeflemesi, İzmit’i de etkiler. Emeviler VII. yüzyıl, Abbasiler ise VIII. yüzyıllarda İstanbul’u fethetmek için İzmit’ten geçerler bu bölgeyi feth ederler, İslâm orduları karadan Khalkedon’a (Kadıköy) kadar olan bölgeyi alırlar, ancak Bizans İmparatorluğu’nun vergi ödemesi koşuluyla barış gerçekleşir. Bundan yaklaşık yarım yüzyıl kadar sonra Anadolu’yu fethe başlayan Türkler, İzmit’e ulaşırlar. 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Türklerin Anadolu’ya gelmelerine dek İzmit ve çevresi Bizans egemenliğinde kalır. 1081’de Süleyman Şah’ın idaresinde bulunan İzmit, 1085’te yeniden Bizans’ın egemenliğine geçer. Kısa süre sonra Haçlı Seferleri’nin başlaması ile Haçlılar 1096’da İzmit’e ulaşarak kente yerleşirler.
Selçuklu Dönemi; İznik merkezli Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulmasının ardından, İstanbul ve Çanakkale Boğazı’na kadar olan bölgenin Selçuklular tarafından fethedilmesiyle Marmara bölgesinin bu alanı Anadolu’dan gelen Türkmenler için yerleşim alanı olur. Böylece Kocaeli ve yöresi XI. yüzyılda Anadolu Selçuklularının egemenliğine girse de, I. Haçlı Seferi sırasında tekrar ele geçirilir ve Bizans’a bağlanır. IV. Haçlı Seferi sırasında (1204-1207) Lâtinler kenti ele geçirirler. Bizans ve Latinler arasında uzun zaman el değiştiren kentin hâkimiyeti 1228’de yeniden Bizans‘a geçmiştir. Bizans hâkimiyetindeki Kocaeli ve çevresi, Anadolu Selçuklu Devleti’nin sınırları dışına gitmelerine izin verdiği Anadolu’dan gelen Türkmenler sayesinde fetihe ve iskâna uygun hale gelir ve bu durum Osmanlının kuruluş aşamasının hazırlayıcı unsuru olarak anlam kazanır.
Osmanlı Dönemi; Osmanlı Beyliği’nin Anadolu’nun kuzeybatısında ilerlemesiyle, Türk akınları İzmit’i de kapsamaya başlar. 1329’da Pelekanon zaferinden sonra Boğazın Anadolu yakası, Üsküdar’dan Anadolu Kavağı’na kadar olan bölge Osmanlıların hükmü altına girer. Pelekanon Savaşı, Osmanlılara Kocaeli’yi kazandıran hayati önem taşıyan bir savaştır (Pelekanon Kalesi, Gebze’ye yakın, Eskihisar geçidinde sahilde bir kaledir). Osmanlıların hedefi bölgenin merkezi Nikomedya’yı (İzmit) almaktır. Doğrusu İzmit’in fethi o sırada Arnavutluk’ta seferde olan imparatorun yerine bakan prensesin teslim olması ile 1337‘de yapılan kuşatma ile daha fazla dayanamayan Bizanslılar İzmit’i Osmanlılara teslim ederler (İnalcık, 2015). Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde Nikomedia, Osmanlı egemenliğine geçtikten sonra İznikmid ya da İznikümid ve nihayetinde İzmid olarak adlandırılırken bölge ise sancak olduktan sonra, Kocaili diye tanımlanır. Sonuç olarak Kocaili sancak olarak bölgeye ad olurken, İzmid sancak merkezinin adlandırılmasında kullanılır.
İzmit Sancağı Haritası
Osmanlı devrinde bir sancak (il) merkezi olan İzmit, 1867’de Abdülaziz döneminde yeni vilayet teşkilatına göre, önce Hüdâvendigar Vilayetine, ardından Kaptan Paşa eyaletine ve İstanbul’a, Tanzimattan sonra ise bağımsız bir sancak olarak Dâhiliye nezaretine bağlanır. 1877 Devlet Salnamesi’nde İzmit Mutasarrıflığı adıyla Kocaeli bölgesi yeniden düzenlenerek İstanbul’daki Zaptiye Müşirliği’ne bağlanır. İzmit Mutasarrıflığı 1887 yılında Dâhiliye Nezareti’ne bağlı bağımsız sancak olur. İzmit’le ilgili en hayati durum, XIX. yüzyıldan XX. yüzyıl ortalarına dek bölgeye devam eden göçmen akınları olarak görülür. Bu süreçte Balkanlar, Kafkasya ve Doğu Karadeniz bölgesinden Tatarlar, Çerkezler, Arnavutlar, Boşnaklar, Abazalar, Gürcüler vb. pek çok topluluk İzmit ve civarına yerleşirler (Şenel, 2012: 42). Bölgede Müslüman nüfusun kökenini yerli Türkler olan Manavlar oluştururlar. Kocaeli yöresine XVI. yüzyıl civarında Doğu Anadolu’dan ve İran’dan Ermeni göçleri de gerçekleşir.
XIX. yüzyılda Kafkaslardan ve Balkanlardan gerçekleşen göçler ile yeni yerleşim yerleri oluşur, demografik durum değişim gösterir, nüfus artar. İzmit, Karamürsel ve Kandıra‘da Müslüman nüfusta artış, gayrimüslim nüfusta azalış görülür. Bir diğer göç hareketi ise, 1916-1918 arasında Birinci Dünya Savaşı sürecinde Rusların işgal ettiği Anadolu topraklarından doğu mültecilerinin (yaklaşık 800 bin) İzmit’e gelmeleridir. Kocaeli Sancağı’na gelenler geçici olarak özellikle İzmit’te barındırılmaya çalışılır. Nisan 1918’de doğu mültecilerinin geri dönüşüne izin verilir. Aynı günlerde İzmit’teki Batum, Kars ve Ardahan mültecilerinin de Trabzon mültecileri ile birlikte gönderilmesine başlanır.
Türkiye Cumhuriyeti Dönemi; Millî Mücadele sırasında Kuvayi Milliye birliklerinin büyük taarruzu ile 1920’de önce İngilizler ve sonra Yunanlılar tarafından işgal edilen kent, 27 Haziran 1921’de Türk birliklerince ele geçirilir, 28 Haziran 1921’de ise kurtarılır. 13 Eylül 1921’de Kocaeli Grup Kumandanlığı kurulur ve kurtarılan İzmit Sancağı’nda yeni bir dönem başlar. Cumhuriyet’in ilânından sonra müstakil mutasarrıflıkların vilâyet haline getirilmesi üzerine İzmit de bir il merkezi olur. Merkez ilçesi İzmit’in olan Kocaeli ili, Cumhuriyet’in başlarında 8.436 km² yüz ölçümüne sahiptir. Ancak, 1954 yılında Adapazarı, Geyve, Hendek, Karasu, Akyazı ve Sapanca Kocaeli’den ayrılarak, Sakarya adıyla yeni bir il kurulur ve Kocaeli 3.612 km²’lik küçük bir il halini alır. Yalova Vilayeti kurulduğunda ise Karamürsel’e bağlı Altınova ve Hersek Kocaeli’den alınır. Merkez ilçe İzmit, uzun bir süre Saraybahçe, Bekirdere biçiminde yerel yönetimlere bölünür ancak yapılan yeni düzenleme ile adı iade edilir ve günümüzde İzmit olarak kullanılmaktadır. Günümüzde İzmit başta olmak üzere Kocaeli ilinin diğer ilçeleri; Kandıra, Kartepe, Başiskele, Gölcük, Karamürsel, Derince, Körfez, Dilovası, Gebze, Çayırova ve Darıca’dır. Kocaeli’nde 2013 yılında 1.676.202 kişi yaşamaktadır.
(No Ratings Yet)
Loading...
